Çocuklarda yalan söyleme davranışı

Emeklemek gibi, yürümek gibi, koşmak gibi yalan söylemekte çocuk gelişiminin belirtilerinden biridir. Çocuklar genelde ebeveynlerinin istemediği bir şeyi yaptıklarında kızmalarından korktukları için yalan söylerler. Ancak şunu da belirtmek gerekir ki, çocukların yalan söylemesi ile yetişkinlerin yalan söylemesi aynı şey değildir. Yalan, yetişkinlerin dünyasında farklı bir anlam taşır.

Okul öncesi dönemde hayal dünyası önemli bir yer tutar. Çocuklar bu dönemlerde hayali arkadaş edinirler, taklit etmeyi ve mış gibi yapmayı öğrenirler. Yeni beceriler kazanan çocuklar, bunları test etmek ister. Bir dizi öğrenme süreci başlar. Bilişsel gelişim bu dönemde oldukça aktiftir. Ancak, 3-6 yaş dönemindeki çocukların genellikle yaşadığı çoğu şey hayal güçlerinin bir ürünü olduğu için yaşadıkları şeyleri abartarak anlatırlar. Elbette ki bu çocuğun yalan söylemiş olduğu anlamına gelmez. Bu yaş dönemi içerisindeki çocuklar yalan ve gerçeği net olarak ayırt edemez.

6 yaş itibariyle çocukta gerçek ile yalan arasında fark kavranmaya başlar. Fakat bu dönemde çocukta ebeveynlerinin sevgisini kaybetmeme arzusunun yoğun olması, ebeveynleri memnun etme isteği ve onların kızabileceği ya da üzülebileceği durumlarda yalan söyleme yoluna başvurabilirler. Bunu doğal bir süreç olarak kabul edebiliriz.

7 yaş ile beraber ayrımlar biraz daha netlik kazanmaya başlar çünkü çocukta soyutlama yeteneği gelişmeye başlar. 7 yaş sonrasında artık çocuğun kendi bilişsel süreci doğru ve yanlışı ayırt eder hale gelir. Çocuğun yaşı artık 11’i geçiyorsa ve yalan söyleme durumu hala devam ediyorsa davranış bozukluğu olarak kabul etmek mümkün olabilir. Fakat burada önemli bazı hususlar var. Bu yalan genel olarak mı söyleniyor? Yoksa sadece ebeveynlere mi söyleniyor? Yalanı fark ettiğinde ebeveynler nasıl tepkiler veriyor? Gibi ayrımların belirlenmesi önemlidir.

Çocuklar neden yalan söyler?

5 yaşa kadar söylenen yalanları sözde yalanlar şeklinde ifade edebiliriz. Fakat 6 yaş itibariyle çocuklar yalan söylemenin yanlış bir davranış olduğunu öğrenmeye başlıyor. Yalan söylemenin devam etmesinde içsel ve çevresel faktörler önemli rol oynuyor.

1. Çocuklar usta gözlemcidir ve taklitçidir. Çevresini çok iyi gözlemlerler. Yakın çevresinde olan anne ve baba yalan söylüyorsa, çocuk onları rol model alır ve yalan söylemenin yolu açılmış olur.
2. Yeterince ilgi ve sevgi görmeyen çocuk, ilgi çekebilmek için yalan söyleyebilir.
3. Oyunları daha keyifli ve renkli bir hale getirmek için yalan söyleyebilir.
4. Ebeveynleri tarafından taktir görmeyen çocuk taktir edilmek için yalana başvurabilir. Örneğin, başkasının yaptığı bir şeyi kendi yapmış gibi gösterebilir.
5. Ebeveynlerinin kızmasından çekindiği için yalan söyleyebilir.
6. Kendilerine ait sorumlulukları yerine getirmek istemediklerinde yalan söyleyebilirler.
7. İstediği şeyleri yaptırabilmek ya da elde edebilmek için yalan söyleyebilir.
8. Sosyal kabul ve arkadaşlarını etkilemek için yalan söyleyebilir.
9. Yetersiz özgüvene ve özsaygıya sahip çocuklar yalan söyleyebilir.
10. Ergenler hayatlarına çok fazla müdahale edildiği zaman mahremiyetini koruma amacıyla yalan söyleyebilir.
11. Okul öncesi dönemde çok fazla ödüllendirilen ve hiç ödüllendirilmeyen çocuklar da yalan söyleyebilirler.

EBEVEYNLER NE YAPMALI?

• Öncelikle ebeveyn olarak sizin yalansız ve açık iletişimde bulunmalısınız. Unutmayın, çocuğunuz için en önemli rol modelsiniz.
• Çocuğunuzu yalan söylemeye itecek durumların ortaya çıkmasını engellemelisiniz.
• Ebeveyn olarak ağzınızdan çıkanlar ile yaptıklarınızın uyumlu olması gerekir.
• Çocuğunuzu kimseyle kıyaslamayın.
• Çocuğunuzdan yaşına ve gelişimine uygun olmayan şeyleri beklemeyin.
• Aşırı baskıcı ve otoriter tutumdan kaçının.
• Eşinizle problem yaşadığınızda çocuğunuzu taraf tutacak duruma getirmeyin.
• Çocuğunuzu her zaman anlamaya çalışın ve bunu hissettirin. İstediği şeyleri ve sıkıntılarını sizinle rahatça paylaşabilmesini sağlayın.
• Çocuğunuzun sergilediği olumlu ve dürüst davranışlarını fark edin ve abartıya kaçmadan ödüllendirin. Amaç çocuğunuzun olumlu olan bu davranışlarını pekiştirmektir.
• Çocuğunuzu ihmal etmeyin. Sevginizi, şefkatinizi ve ilginizi esirgemeyin.
• Çocuklar için onaylanma ihtiyacı ve başarılarının takdir edilmesi çok önemlidir. Buna dikkat edin.
• Çocuğunuzun yalanını yakaladığınızda yalancı diyerek etiketlemeyin.
• Son olarak, bazen ne kadar çaba sarf edersek edelim yalan söyleme durumunun önüne geçemeyebiliriz. Sözde yalan patolojik yalana dönebilir. Bu noktada uzman desteği almak yardımcı olacaktır. Çocuklarımıza dürüst ve açık sözlü olmayı öğretmenin yanında, onları başkalarının yalanlarına da kanmayacak şekilde yetiştirmek için bir çocuk gelişim uzmanı olarak her zaman yanınızdayım…