Çalışmaların ve mayın temizleme işlerinin daha 5 yıl kadar süreceği belirtiliyor. İşgalden sonra özgürlüğüne kavuşan Karabağ’da Bakü'den Nahçıvan'a giden eski demiryolu hattının raylarının bile söküldüğü ortaya çıkmış durumda.
İkinci Karabağ Savaşı'nın birinci yılında Azerbaycan'ın işgalden kurtardığı topraklardayız. Muharebenin en sıcak çarpışmalarının yaşandığı bölgelerde taş üstünde taş bırakılmamış. Özellikle Karabağ Hanlığı döneminden itibaren Türk kimliği ile donatılmış Karabağ’da adeta tarihi eser kıyımı yaşanmış. Divan edebiyatının zirve şairi Muhammed Fuzuli'nin adını taşıyan kentte ise tek ayakta kalan bina bile yok. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in ifade ettiği 'Ermenistan 30 yıldır işgal altında tuttuğu Karabağ’da sadece sivilleri değil, kültür ve tarih mirasını da soykırıma uğratmış' sözlerinin gerçekliğini gözlerimizle şahit oluyoruz. Karabağ’ın incisi Şuşa’da ayakta kalabilen ender yapılardan biri Aşağı Gövher Ağa Camii. İşgal sonrası camiide Ermenilerin domuz besledikleri ortaya çıktı. Yapı, işgal yıllarında Ermeniler tarafından hakaretlere maruz kalmış. Camii duvarlarına Türklere yönelik hakaret içerikli yazılar yazılmış halde geri alındı.
Taşkent Azerbaycan Büyükelçiliği Haydar Aliyev Medeniyet ve Kültür Merkezi’nin daveti ile İstanbul'dan Bakü'ye hareket ettik. Karabağ Zaferi ile sonuçlanan son savaşta işgalden kurtarılan bölgeleri görmek için başkentten yaklaşık 5 saatlik yolculuğun ardından Fuzuli Şehri'nin Horadiz Kasabası sınır hattındayız. Bu bölge savaşın başlangıç noktalarından biri. Girişte 'Karabağ Azerbaycan'dır; Zafer Bizimdir' levhasını görüyoruz. Savaştan kurtarılan bölgelerde imar ve mayın temizleme çalışmaları hala sürüyor. Çalışmaların tahmini olarak 5 yıl daha sürmesi bekleniyor. Bu yüzden sivil geçişlere kapalı. Özel izinle giriş ancak yapabiliyoruz. Kasabanın asfaltında oluşan tank izleri arabamızla ilerlerken sarsıyor. Programımızda bizimle birlikte yeralan Akademisyen Kerim Memmed-Zade yoldaki asfaltın dayanıklılığına dikkat çekiyor ve şöyle bir açıklamada bulunuyor: “Bizler 30 yıl bekledik. İşgal edilen topraklarımızın özgürlüğüne kavuşması için. Bu bölgeden savaş zamanı tanklarımızın geçeceğini düşünerek ona göre hazırlamıştık' diyor.
ARAS’I AYIRDILAR;BEN SENDEN AYRILMAZDIM; ZOR İLE AYIRDILAR
Horadiz Kasabası'ına girmeden bizi adına üzerine şarkılar, mahnılar yazılmış Aras Nehri karşılıyor. Azerbaycan'da düzenlenen Karabağ Zafer Günü'nde (8 Kasım 2021) Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın okuduğu 'Aras' şiiri özellikle İran'da çok konuşulmuştu. İran sınırını çizen nehrin her iki tarafında da büyük bir Türk nüfusu var. 'Aras’ı Ayırdılar Kum ile Doldurdular Ben Senden Ayrılmazdım Zor ile Ayırdılar' dizelerinde olduğu gibi Azerbaycanlıların akrabalarının yeraldığı topraklar İran sınırında kalıyor.
İLK DEFA EVİMİ GÖRÜYORUM
Azerbaycan Milli İlimler Akademisi İlmi Teşkilat İdaresi Başkan Muavi'ni Hüseyin Hüseyinov tam 27 yıl önce Fuzuli kentinde yaşanan işgalinin ardından sürgünü yaşadı. Doğduğu toprakları geride bırakarak milyonlarca Mülteciden (Kaçkın) sadece biri oldu. Bizimle birlikte kente doğru ilerliyoruz. Fuzuli'de tek bir bina bile ayakta bırakılmamış. Yol kenarında arabamız duruyor. Hüseyin Hüseyinov yoldan evinden kalan yıkıntıları gösteriyor. Evin yanına kadar gidemiyoruz. Hala mayınlar var. İlginç bilgiler aktarıyor bize ''İlk defa evimi görüyorum. Siz Türkiye'den gelebildiniz ama biz gelemiyorduk. Bu topraklar menfur düşmanın işgali altındaydı. Şu ev bizim. Çocukluğum burada geçti. 15 yaşıma kadar burada yaşadım. Amcam, dayım komşularımız da onlardı. Şu uzakta yıkıntıları görünen okulda okudum 8'inci sınıfa kadar. Bütün günüm burada geçiyordu. O hatıralar şimdi canlanıyor. Üzülüyorum ki babam vefat etti bugünleri görmedi. Bu şehirden ilk savaştan 11 kayıp ve 14 şehit var. Onlardan biri benim kardeşimdir. Allah muzaffer ordumuzu korusun. Ali kumandanı korusun bu sevinci bize yaşattı. Artık biz galip bir ülkenin vatandaşıyız. Nice yıllar biz bu sevinci yaşayamıyorduk"
TEKRAR GERİ DÖNMEK ARZUSUYLA YAŞADIK
“Yaşadığın toprakları görünce neler hissettiniz?” sorusunu yöneltiyoruz Hüseyin Hüseyinov’a “Bana sordunuz doğduğunuz toprakları görünce üzülmediniz mi? Artık bizim üzülme vaktimiz geçti. Şimdi sevinç zamanımız başladı. Biz doğduğumuz topraklara yeniden dönmek ve evlerimizde yeniden yaşamak halleriyle büyüdük. O arzuyla yaşadık. O arzuyla yaşıyoruz”
“Gelecekteki planının nedir?” sorusunu yönelttiğimiz Hüseyin Hüseyinov şunları söyledi: “İlk planım siz buraya sefere geldiğinizde size kebap pişirmek. Buraları geldiğinizde tanımayacaksınız”
Yaşadığı yerde hiçbir evin ibadet yerinin ayakta kalmadığını gören Hüseyin Hüseyinov çok çarpıcı bir değerlendirmede bulundu. Hüseyinov “Standart taşların hepsini söküp satmışlar. Burada kalanların hepsi işe yaramayanlar. Tahtasını menteşesini demirlerini satmışlar. Kalanlar ise yararsız taşlar. Biz göç edenden sonra hepsini yıkıp satmışlar. Bütün Karabağ bu vaziyette” dedi.
TÜRK DÜNYASININ KÜLTÜR BAŞKENTİ:ŞUŞA
Heyetle birlikte Karabağ’ın Kalbi Şuşa’ya doğru ilerliyoruz. Binlerce metre yükseklikteki kayalıkların üzerinde yeralan platoda kurulmuş şehir, Türk dünyasının kültür başkenti. Azerbaycan ordusu medeniyet şehri Şuşa’yı kuşattığı zaman 800’ün üzerinde şehit verdi. İşgali son veren ve zaferle sonuçlanan muharebede şehit olan Azerbaycanlı askerlerin neredeyse 4’de biri Şuşa’da yaşamını yitirdi. Şehit kanlarının hala izlerini taşıyan şehir, kahramanlık hikayeleri ile dolu. Şehit sayısının Şuşa’da fazla olmasının ardından yine derin anlamlar var. Azerbaycan ordusunda kadim şehri işgalden kurtarmak için makineli tüfek, top, füze gibi ağır silahların kullanmasına izin vermedi. Şuşa adeta bilek gücüyle alındı. Şehit sayısı çok verildi; Fakat asırlık Türk medeniyetinin izlerini taşıyan şehir en az hasarla işgalden kurtarıldı. BİDERGİ 2. Karabağ Savaşı’nda en sıcak çarpışmaların yaşandığı Şuşa şehrini sizler için görüntüledi. Kurşun deliklerinin durduğu binalar hala savaşın izlerini yaşatıyor. Ermeni işgalinde birçok bina harap olmuş durumda.
BEBEKLERİMİZİ GECE UYURKEN YATAKLARINDA ÖLDÜRDÜLER
Samir Abbasov: (Taşkent Azerbaycan Büyükelçiliği Haydar Aliyev Medeniyet ve Kültür Merkezi Direktörü): Karabağ, Azerbaycan ordusu tarafından 44 günlük muharebeden sonra işgalden azad olundu. Bu topraklarda karşımıza çıkan manzaralar budur. Bizim köylerimiz bizim şehirlerimiz harabe olmuş. Bu çok üzücüdür. Karşılaştığımız manzara bize söylüyor ki düşman oldukça menfurdur. Düşmanın gösterdiği bu vandallık ve barbarlığı hiçbir zaman bağışlayabilmeyiz. Çünkü gördüğünüz gibi bütün evler, tarihi abidelerimiz, dini abidelerimiz, camilerimiz, yıkılmış mahvedilmiştir. Soykırım yapmışlardır. Hocalı'da Azerbaycanlı çocuklara, kadınlarımıza yaşlılarımıza karşı özel olarak zulüm yaptılar. Ermeniler İskender-M roketlerini bizim sivil ahaliye karşı kullanılmıştır. Biz hiçbir zaman sivil halka karşı bir zarar verecek birşey yapmadık. Azerbaycan ordusu her zaman askeri düşmana karşı savaşmıştır. Ama Ermenistan çok haincesine davrandı. Bizim şehirlerimizi çocuklarımızı bebeklerimizi gece uyurken yataklarında öldürdü.
‘BİR MİLLET İKİ DEVLET’ OLDUĞUMUZU GÖSTERDİK
Ganira Pashayeva: (Qənirə Paşayeva) Azərbaycan Milli Meclis Medeniyyet Komitesi Başkanı, Milletvekili: Siyasi iradenin kardeşlikteki rolü çok önemli. Devletlerimiz arasında birliğimizin güçlenmesi açısından. Çok şükür bu 44 günlük vatan savaşında gerçekten Türkiye ile “Bir Millet İki Devlet” olduğumuzu gösterebildik. Aynı şeyi biz Özbekistan, Türkmenistan, Kazakistan, ve Kırgızistan’la da olmasını istiyoruz. Bağımsızlığımızı kazandığımız dönemlerde Azerbaycan’la Özbekistan arasında hiçbir siyasi sorun olmamış. Özbekistan Türkistan coğrafyasında Karabağ konusunda Azeerbaycan'ı direk politikası olarak destekleyen bir ülkedir. Bizim insanımız birbirine çok yakındır. Kültürümüz lehçelerimiz birbirimize çok yakın. Aramızda öz birliği sağlayarak bize lazım değil. Ona göre de çok çalışmalıyız. İnsanlarımız birbirini daha çok bilsin, tanısın, sahiplensin. Çünkü bilmeden tanımadan sahiplenmek mümkün değil. İsmail Gaspralı neden demiştir, 'Dilde fikirde, işte birlik'. Fikirde bir olmayanlar işte birliği zordur. Türkiye'de okuyan Azerbaycanlı öğrencilerin ilişkilerin güçlendirilmesinde çok rolü oldu. Aynı şekilde bu sürecin Özbekistan’la yapılmasını istiyoruz.
DEMİRYOLUNUN RAYLARINI SÖKMÜŞLER
Bünyad Hüseynov: (Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı/Eski Tahran Büyükelçisi): 44 günlük Karabağ Savaşı'nın sonunda imzalanmış Azerbaycan, Ermenistan ve Rusya liderlerinin imzaladığı bir üçlü anlaşma var. Şu anda görüşmeler sürüyor. Onun bir maddesi var. Ülkeler arasında transport geçişlerinin açılmasıdır. Bununla bağlı 3 ülkenin Başnazırı muvavinlerinin rehberliğinde bir komisyon hazırlandı. Bu alanda görüşmeler devam ediyor. Bilirsiniz ki vaktiyle Bakü'den Nahçıvan'a giden bir demiryolu vardı. İşgalden sonra demiryolunun rayları söküldü. Azerbaycan devleti şimdi bu yolun tekrar onarımını yapmaktadır. Bu demiryolu hem İran'a çıkış elde edir Nahçivan'dan hem de yeninden Ermenistan'a girerek Türkiye'ye uzanan bir yoldur. Uluslararası taşımacılık sayesinde biz demiryolu hem karayolu havayolu koridoru oluşturacak. Bu bölgeye barış refah ve fayda getireceğine inanıyorum.
MURAT PALAVAR/AZERBAYCAN
