Türkiye’nin, Kabil Havalimanı’nı (KAIA) işletmesi ve Mehmetçiğin güvenliğini sağlaması gündemde. Yrd.Doç.Dr Sadık Akyar, yaşanabilecekleri çarpıcı örneklerle anlatıyor. Akyar, KAIA’nın ilk komutanı olan Tuğgeneral Albay Kazım Öndül hatırlatması yapıyor. Tuğgeneral rütbesiyle emekli olan Kazım Öndül 2017 Ocak ayında Kırgızistan’da meydana gelen ve pilot olarak bulunduğu bir kargo uçağı kazasında hayatını kaybetti. Sadık Akyar’a göre Türkiye’nin Afganistan’a asker göndermesi durumunda dikkat etmesi gereken en önemli konuların başında Afganistan dışında yaşanabilecek gelişmeler olabilir.
Suriye ve Libya'da olanlar tekrar edebilir
Suriye ve Libya örnekleri bize bunu öğretmiştir. Türkiye herhangi bir nedenle ABD ile yakın ilişki içerisinde olduğunda Rusya tarafından, Rusya ile ilişkilerini artırdığında ABD trafından çeşitli politik ve ekonomik sıkıştırmalara maruz kalmıştır. Bununla ilgili kötü deneyimlerimiz bulunmaktadır. Türkiye Libya’da ABD ile Hafter’e karşı işbirliği yaptığında, Suriye’de Rusya’nın hakim olduğu bir bölgede 34 askeri kimliği hala belli olmayan veya kamuoyu ile paylaşılmayan uçaklar ile şehit edilmiştir. Türkiye’nin Karabağ savaşı ve sonrasında Rusya ile hareket etmesi sonucunda ise ABD tarafından 1915 olayları ilk olarak “sözde soykırım” olarak açıklanmıştır.
Mehmetçik bile kaçırabilir!
Yazılı güvenceler almadan asker gönderdiği takdirde bazı olumsuz durumlar ile de karşılaşılabilir. Türk askerine yapılabilecek saldırılardan, Mehmetçiğin kaçırılarak olumsuz görüntülerinin yayınlanmasına kadar geniş bir yelpazede olumsuzluklar yaşanabilir. Türkiye hiç bir önlem almadan, en kötü senaryolara karşı yapılacak hareket tarzlarını belirlemeden, bunlarla ilgili yazılı güvenceler almadan asker gönderdiği takdirde bazı olumsuz durumlar ile karşılaşabilir.
Akyar röportajından önemli başlıklar şöyle:
Türkiye açık hedef olabilir
Türkiye neden Afganistan’a asker göndermek istiyor? Orta Asya’daki Türk varlığının korunmasını mı istiyor. Yoksa bu bir Türkiye’ye kurulan tuzak mı?
Türkiye’nin ABD komutasındaki Koalisyon kapsamında Mehmetçiğin görev alması hem Afganistan iç politikasında eleştiri alacak, hem de Taliban’a karşı Türk birliklerini daha açık bir hedef haline getirecek.Türkiye Afganistan’da bulunduğu sürede muharip görevler icra etmedi. Yani başka bir deyişle silah namluları hep aşağıda görev yapmıştır.
TSK'nın çok sayıda asker göndermesi gerekir
Afganistan’ın bir kısmında kontrolün sağlanması gibi siyasi bir amacın yerine getirilebilmesi için, TSK’nın belki yarısından fazlasının görevlendirilmesi gerekecek.
Türkiye kimlerle işbirliği yapabilir?
Tabi burada hemen akla Türkiye ile birlikte hareket edebilecek ülkelerin olup olmayacağı sorusu akla gelmektedir. Türkiye bu yıl içerisinde Azerbaycan ile Suşa beyannamesi, Azerbaycan ve Pakistan ile de Bakü Beyannamesini imzalamıştır. Her iki beyannamede ülkelerin savunma ve güvenlik konularınde işbirliği yapabilecekleri belirtilmektedir. 2021 sonunda Konya’da yapılan Anadolu Kartalı tatbikatına Türkiye ile birlikte Pakistan, Azerbaycan ve Katar katılmıştır. Bu tatbikatın bize bu ülkelerin de Türkiye’nin Afganistan Harekatına katılabileceğini, en azından gerekli desteği sağlayacağı konusunda ipucu vermektedir.
Türk dünyasından destek istenecek
İlave destek kapsamında Türkmenistan, Özbekistan gibi ülkeler ile de gerekli görüşmelerin yapıldığı öngörülmektedir. Ayrıca, Macaristan’ın küçük bir unsur ile Türkiye’ye destek verebileceği ile ilgili haberler de basında yer aldı.
Neden hepsi genç erkek?
Afganistan’dan Türkiye’ye çeşitli yollarla geçiş yapan insanların hemen hepsi erkek ve gençtir. Bu ise akıllara, Suriye krizinde ABD ve Türkiye tarafından muhalifler için yapılan “Eğit ve Donat (Train& Equip)” programını akıllara getirmektedir. Ayrıca, bu sayıdaki genç erkek Afgan’ın, Türkiye’nin Afganistan’da Taliban veya başka güçler ile yaşayabileceği çatışma ve anlaşmazlıklarda, Türkiye içerisinde bir güvenlik tehdidi olarak algılanması ise ayrı bir çalışma konusu olarak ele alınabilir.
Taliban'la görüşülmeli mi?
Türkiye bu güvenceyi nasıl sağlayabilir? Bunun cevabını bize mevcut gelişmeler vermektedir. Taliban ile bir türlü veya dolaylı olarak görüşülmesi gerektiği açık olarak görülmektedir. Bu görüşme ister açık, isterse gizli servisler aracılığıyla yapılsın önemli bir konudur. Çünkü risk değerlendirmesinde Taliban birinci sırada yer almaktadır. O zaman bu tehdidin bir türlü kaldırılması veya gerekli tedbirinin alınması gerekir. Türkiye şu ana kadar yapılan açıklamalara göre, Afganistan’a ABD’nin daveti ile gitmektedir. Ancak Rusya ve Çin, Taliban ile sürekli görüşmektedir. ABD’ de Doha Barış görüşmelerine dahil bir ülkedir. Hatta Çin’in Afganistan’ın yeniden inşası için Taliban ile görüştüğü, bazı anlaşmalara dahi vardığı basında yer almaktadır. Dolayısıyla Türkiye’nin son zamanlarda uyguladığı çok kutuplu politikalarına bir yenisini ilave edeceği öngörülmektedir.
Türkiye neler yapabilir?
Türkiye, Rusya ve Çin ile işbirliğini daha da ilerleterek, NATO ile yapamadığı, Afganistan’ın yeniden inşasında önemli bir rol dahi alabilir. Ancak, bunun Taliban kaynaklı riskin ortadan kaldırılmasına bağlı olduğu unutulmamalıdır. Hatta Suriye örneğinde olduğu gibi, yeni bir Astana Süreci (Türkiye Rusya-Çin) dahi kurulabilir.
Hangi hukuk çerçevesinde asker gönderilebilir?
Türkiye’nin Afganistan’a asker göndermesi ve bulundurması tezkeresi en son 22 Aralık 2020’de 18 aylık olarak verilmiştir. NATO tarafından 16 Temmuz 2021’den itibaren Afganistan görevinin sona erdiğini, birliklerin kendi ülke komutalarına geçtiği belirtilmiştir. NATO artık çekilmiştir. BM Güvenlik Konseyi’nin 2001 yılında aldığı 1368 sayılı karar ve daha sonra 2003 yılındaki 1510 sayılı kararının geçerliliğini yitirdiği öngörülmektedir. ABD’nin Afganistan’da bıraktığı birliklerin yine 2001 tarihli 1368 sayılı BM kararı kapsamında bulunmaya devam ettiği kabul edilse bile, Türkiye’nin ABD komutasındaki Koalisyon kapsamında orada bulunması, hem iç politikada eleştiri alır, hem de Taliban’a karşı Türk birliklerini daha açık bir hedef haline getirebilir. Diğer bir opsiyon ise mevcut Afgan Hükümeti’nin daveti veya ikili bir anlaşma üzerine olabilir. Ancak şu anda Afganistan’da geçici bir hükümet kurulması yönünde tartışmalar bulunmaktadır. Bu hükümette Taliban temsilcilerinin olacağı yönünde bilgiler de paylaşılmaktadır. Eğer geçici hükümet daha önceki hükümetin anlaşmalarını iptal ederse, bu sefer Türkiye uluslararası arenada olumsuz bir pozisyona düşer ve yıpranabilir. Ayrıca Taliban ülkenin kontrolünü ele geçirmeye devam etmektedir. Yine, Türkiye’nin oraya birlik göndermesini müteakip iş başına gelecek bir Taliban Hükümeti daha önceki hükümetin yaptığı anlaşmayı sonlandırdığı takdirde, benzer sonuçlar meydana gelebilir.
Türkiye bu görevi ile neyi hedefliyor?
Şu ana kadar siyasi ve askeri hedeflerin neler olduğu kamuoyu ile net olarak paylaşılmamıştır. Bunun için siyasi ve askeri hedeflerin neler olabileceğini ortaya koymak gerekir. Şu ana kadar yapılan açıklamalara bakarak siyasi hedef açık olarak belirtilmese de; ABD ile mevcut sorunların (S-400, F-35, PKK/YPG Desteği, ekonomik sıkıştırma vb) mümkün olduğunca çözülmesi ve ekonomik manipülasyonların önüne geçilmesi olduğu düşünülmektedir. Çünkü bu siyasi hedefi yerine getirecek askeri hedefin, ABD için hayati olan Kabil Uluslararası Havaalanı’nın (KAIA) işletilerek güvenliğinin sağlanması olacağı belirtilmektedir.
Güvenlik de gerekecek!
Her ne kadar şu ana kadar Türkiye’nin sadece havaalanının işletilmesini sağlayacağı konusu belirtilse de, işin doğasında havaalanının güvenliğinin sağlanması da bulunmaktadır. Afganistan’a gidecek birliğin yapısı belirlendiğinde bu görevler daha açık olarak anlaşılacaktır.
Türkiye, Amerika ile ilişkileri düzeltmek istiyor
Afganistan şimdiye kadar, İngiliz, Rus, ABD ve NATO birliklerini bir türlü etkisiz hale getiren etnik ve coğrafi bir yapıya sahiptir. Dolayısıyla Türkiye’nin siyasi hedefinin daha önce belirttiğimiz, ABD ile ilişkilerin düzeltilmesi kapsamında olacağı düşünülmektedir. Bu nedenle KAIA için görevlendirebilecek birliğin, Libya örneğinden yola çıkarak bir Tuğg/Tümg. Komutasında, güvenliği sağlayacak muharip unsurlar, işletmeyi sağlayacak destek unsurları, bazı hava destek unsurları ve İHA/SİHA’lardan oluşacak bir birlik ile olabileceği öngörülmektedir.
