Türkiye'nin en büyük sanayi kuruluşlarından biri olan TÜPRAŞ, hem ülke ekonomisinde hem de enerji sektöründe kritik bir role sahip. Türkiye Petrol Rafinerileri A.Ş. (TÜPRAŞ), 1983 yılında dört devlet rafinerisinin bir araya getirilmesiyle kurulan bir çatı şirket olarak faaliyete geçti. Akaryakıt, bitüm, fuel oil, LPG, motor yağı gibi birçok petrol ürünü üreten TÜPRAŞ, Türkiye'nin enerji ihtiyacını karşılamada önemli bir rol üstleniyor. Ancak, TÜPRAŞ’ın mülkiyet durumu, özelleştirilme süreci, sahipleri ve faaliyet alanları sıklıkla merak edilen konular arasında yer alıyor. İşte, TÜPRAŞ ile ilgili merak edilen tüm detaylar…
TÜPRAŞ Nedir?
TÜPRAŞ, 20 Mayıs 1983 tarihinde yayımlanan 60 sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile Türkiye’deki dört rafinerinin tek çatı altında toplanmasıyla kurulan bir kamu iktisadi teşebbüsüdür (KİT). Batman, İzmir, İzmit ve Kırıkkale’de bulunan rafineriler, TÜPRAŞ adı altında birleştirilmiş ve Türkiye Petrol Kurumu (PETKUR) bünyesinde faaliyetlerine başlamıştır. Kuruluşun amacı, Türkiye'nin akaryakıt ihtiyacını karşılamak, petrol türevlerinin üretimini yapmak ve dağıtımını sağlamaktır.
TÜPRAŞ Hangi İşleri Yapar?
TÜPRAŞ, petrol rafinasyonu, işlenmiş petrol ürünlerinin üretimi ve dağıtımı gibi enerji sektöründe önemli faaliyetlerde bulunur. TÜPRAŞ’ın ürettiği başlıca ürünler şunlardır:
- Akaryakıt Ürünleri: Benzin, motorin ve jet yakıtı gibi enerji ürünleri, Türkiye’nin akaryakıt ihtiyacını karşılamada büyük rol oynar.
- Fuel Oil: Isıtma, enerji üretimi ve endüstriyel kullanım için önemli bir yakıt türüdür.
- LPG (Sıvılaştırılmış Petrol Gazı): Evsel ve ticari kullanımların yanı sıra otomotiv sektöründe de yaygın olarak kullanılan bir üründür.
- Bitüm (Asfalt): İnşaat ve yol yapımında kullanılan bir üründür.
- Motor Yağları: Çeşitli motorlu araçlarda kullanılan yağlardır.
Bu ürünlerin yanı sıra, TÜPRAŞ, Türkiye’nin rafine petrol ürünleri ihtiyacını karşılamak için yenilikçi teknolojiler kullanarak operasyonel verimliliği artırmaya odaklanmıştır.
TÜPRAŞ’ın Kuruluş Süreci ve Kamuya Ait Olma Durumu
TÜPRAŞ nasıl kuruldu? sorusu, sıkça sorulan bir sorudur. 1983 yılında kamuya ait dört rafinerinin birleşmesiyle TÜPRAŞ oluşturuldu. Türkiye Petrol Kurumu’nun (PETKUR) altında birleştirilen bu dört rafineri, başlangıçta kamu iktisadi teşebbüsü (KİT) olarak faaliyet gösteriyordu. Ancak, 1990’lı yıllara gelindiğinde TÜPRAŞ’ın özelleştirilmesi gündeme gelmiş ve özelleştirme süreci başlatılmıştır.
5 Temmuz 1990 tarihinde TÜPRAŞ, Kamu Ortaklığı İdaresi Başkanlığı’na devredilerek özelleştirilmesinin ilk adımı atılmıştır. 28 Mayıs 1991 yılında gerçekleştirilen ilk halka arzla TÜPRAŞ hisselerinin %2,5’i İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’nda (İMKB) işlem görmeye başlamıştır. 1999 yılı itibarıyla halka açıklık oranı %3,58 olan TÜPRAŞ, 2022 yılında bu oranı %46,5’e çıkarmıştır.
TÜPRAŞ Kimin? TÜPRAŞ Sahipleri ve Ortakları Kimlerdir?
TÜPRAŞ’ın mülkiyet yapısı, 2000’li yılların başında değişmeye başladı. 13 Ocak 2004 tarihinde yapılan ilk özelleştirme ihalesini Tatnef-Zorlu Grubu kazanmış ancak bu satış, Danıştay tarafından iptal edilmiştir. Ardından 12 Eylül 2005’te düzenlenen ikinci ihaleyi Koç-Shell Grubu kazanmıştır. 4,14 milyar dolarlık teklif ile Koç-Shell Grubu, TÜPRAŞ’ın büyük hissedarı olmuştur. 2005 yılının Kasım ayında ise Koç Holding, TÜPRAŞ’ın halka kapalı kısmının tek sahibi haline gelmiştir.
TÜPRAŞ’ın Ortaklık Yapısı:
- Koç Holding: TÜPRAŞ hisselerinin büyük bir bölümünü elinde bulunduran Koç Holding, şirketin yönetiminde en etkili oyuncudur.
- Shell: Koç Holding ile ortaklık yapısında yer alan Shell, küresel bir enerji devi olarak TÜPRAŞ’ta stratejik ortak olarak bulunmuştur.
- Halka Açık Hisseler: 2022 itibarıyla TÜPRAŞ hisselerinin %46,5’i halka açıktır ve Borsa İstanbul’da işlem görmektedir.
TÜPRAŞ Nerelerde Faaliyet Gösterir?
TÜPRAŞ’ın faaliyet alanı oldukça geniştir. Türkiye genelinde dört farklı lokasyonda rafinerisi bulunan TÜPRAŞ, ülkenin akaryakıt ihtiyacını büyük ölçüde karşılar. Bu rafineriler şunlardır:
- Batman Rafinerisi: TÜPRAŞ’ın en eski rafinerisidir. Batman bölgesindeki petrol yataklarından çıkarılan ham petrol burada işlenmektedir.
- İzmir Rafinerisi: Ege Bölgesi’nin enerji ihtiyacını karşılamak üzere kurulmuştur ve bölgedeki sanayi tesislerine hizmet verir.
- İzmit Rafinerisi: TÜPRAŞ’ın en büyük kapasiteye sahip rafinerisidir ve ülkenin akaryakıt ihtiyacının büyük bir kısmını karşılamaktadır.
- Kırıkkale Rafinerisi: Orta Anadolu Bölgesi’nde yer alan bu rafineri, bölgenin enerji ihtiyacını karşılamak için faaliyet gösterir.
TÜPRAŞ’ın Merkezi ve Yönetim Yapısı
TÜPRAŞ’ın genel merkezi 2021 yılında Kocaeli’den İstanbul’a taşınmıştır. Bu taşınma, şirketin merkezi yönetimini daha stratejik bir lokasyona konumlandırma amacı taşımaktadır. TÜPRAŞ’ın yönetim yapısı, Koç Holding’in belirlediği stratejiler doğrultusunda şekillenirken, halka açık bir şirket olduğu için bağımsız denetimlere de tabidir.
TÜPRAŞ’ın Türkiye Ekonomisindeki Yeri ve Önemi
TÜPRAŞ, Türkiye'nin akaryakıt ihtiyacının büyük bir kısmını karşılayan bir şirket olarak, ülke ekonomisi için hayati bir role sahiptir. Şirketin yıllık üretim kapasitesi, Türkiye’nin petrol ürünleri talebinin büyük bir kısmını karşılayacak düzeydedir. TÜPRAŞ aynı zamanda Türkiye’nin en büyük ihracatçılarından biridir ve elde ettiği gelirlerle ülke ekonomisine önemli katkılar sağlar. Şirket, istihdam açısından da önemlidir; rafinerilerinde ve diğer tesislerinde binlerce kişiye iş imkanı sunmaktadır.
TÜPRAŞ’ta Devlet Hissesi Var mı?
Özelleştirme sürecinin ardından TÜPRAŞ’ta devletin doğrudan bir hissesi bulunmamaktadır. 2005 yılında yapılan özelleştirme ile birlikte şirket tamamen özel sektöre devredilmiş ve o tarihten bu yana Koç Holding bünyesinde faaliyetlerini sürdürmektedir. Ancak, halka açık bir şirket olduğundan dolayı borsada işlem gören hisselerine yatırım yapılabilmektedir.
TÜPRAŞ’ın Çevresel Sorumlulukları ve Sosyal Sorumluluk Projeleri
TÜPRAŞ, Türkiye’de çevresel sürdürülebilirliği sağlamak için çeşitli projeler yürütmektedir. Özellikle karbon salınımını azaltma, enerji verimliliğini artırma ve atık yönetimi gibi alanlarda sürdürülebilirlik politikaları bulunmaktadır. Aynı zamanda eğitim, sağlık ve sosyal yardım alanlarında çeşitli sosyal sorumluluk projelerine de destek vermektedir.
Sıkça Sorulan Sorular
TÜPRAŞ kime ait? TÜPRAŞ’ın çoğunluk hissesi Koç Holding’e aittir.
TÜPRAŞ ne iş yapar? TÜPRAŞ, akaryakıt ve petrol ürünleri üretimi yapar; benzin, motorin, LPG, bitüm gibi ürünlerin rafinasyonunu gerçekleştirir.
TÜPRAŞ nerelerde faaliyet gösterir? Batman, İzmir, İzmit ve Kırıkkale’de rafinerileri bulunur.
TÜPRAŞ özel mi? Evet, TÜPRAŞ tamamen özelleştirilmiştir ve şu an özel bir şirkettir.
